لی هان یینگ (Li han ying)

     تائوئیسم آیینی متنوع، دارای ریشه های فراوان و همواره در حال تغییر و تحول و به پیچیدگی معروف است؛ با این حال، در حیطه ی اعتقاد و عمل مشترک «دستیابی به حقیقت پس از یافتن نظریۀ دائو» و «تبدیل شدن به ایزد پس از یافتن آموزه های دائو»، تمام جنبه های آن یکی است. به طور کلی، تائوئیسم یک دین با دائوی بزرگ به عنوان هسته، خدایان به عنوان نماد، تائوئیسم به عنوان وسیله و انجام کارهای نیک به عنوان خدمات و فضایل است.

     با نگاهی به این آیین، خواهیم دید که سه اصلاح تاریخی بزرگ در آن شکل گرفته است. فرقۀ «چوان ژین دائو» در میانه ی سومین اصلاح بزرگ است و آن را به پیش می برد.

1. علت بیرونی اصلاح چوان ژین دائو

     پس از شورش ان شی[2]، سلسلۀ تانگ رو به زوال رفت و وضعیت اتحاد بزرگ به سمت تقسیم شدن سوق یافت. پس از آن، پنج سلسله و ده پادشاهی، سلسلۀ لیائو، سلسلۀ جین و سلسلۀ سونگ شمالی و سونگ جنوبی، سیاست و فرهنگ چین وارد مرحلۀ تقسیم بزرگ شد. جنگ طولانی مدت، منجر به فروپاشی کامل اجتماعی و اقتصادی شده است، مردم در فقر مطلق زندگی می کنند و آواره، غارت یا قتل عام شده اند. دقیقاً در این وضعیت، درگیری های سیاسی، تناقضات قومی، برخوردهای فرهنگی و اعتقادات نادرست، تحت لوای روح تمدن چینی است که جهان را بدون از دست دادن ریشه های انسانی، در آغوش می گیرد و از اصل تائوئیسم پیروی می کند. راهب وانگ چونگ یانگ (1170-1112) فرقۀ چوان ژین دائو را تأسیس و الگوی جدیدی از تائوئیسم را ارائه کرد.

2. علت درونی اصلاح چوان ژین دائو

     تائوئیسم دارای دو گروه اصلی است: گروه اول بر استفاده از جادو مانند خوردن دارویی به نام «دَن» که اثربخش و معجزه آساست، برای از بین بردن فجایعی که مردم با آن روبه رو هستند؛ و گروه دوم بر تزکیۀ نفس، ریاضت و نیکوکاری تمرکز دارند. برخی از محققان، گروه اول را فرقۀ «فو لو» (Fu lu) و گروه دوم را «جین دَن» (Jin dan) می نامند. در طول سلسله های سوئی و تانگ، سلسله های شمالی و جنوبی، گروه فو لو تائوئیست یکپارچه شد. اگرچه گروه جین دَن نفوذ زیادی داشت، اما چندان قدرتی نداشت.

     در پایان سلسلۀ تانگ و اوایل سلسله های پنجگانه، راهبان معروفی چون ژونگ لی چوان، لو دونگ بین، چین توان، لیو های چیان و دیگران، یک نظریۀ نسبتاً پخته از «دَن دائو درونی» ارائه کردند که ظهور یک نیروی جدید در تائوئیسم را نشان داد. دَن دائو همچنین نظریۀ بودایی فنا، خلاء، طبیعت و جادوی دائو را با هم ادغام می کند و از لحاظ نظری، ادغام عمیق تر و گسترده تری انجام می دهد. در همان زمان، آموزه های دَن دائو نیز با  آموزه های لائوتسه آمیخته شد.

     از دیدگاه وضعیت کلی، چوان ژین دائو، یکی از دستاوردهای اصلاح ریشه ها و ادغام عمیق تائوئیسم است.

3. محتوای تحول فرقۀ چوان ژین دائو

     راهب وانگ چونگ یانگ، مکتب چوان ژین دائو را تأسیس کرده و بیشتر بر دیدگاه باستانی بی کنشی تأکید می کند و در زمان چئو چو جی، بیشتر بر کنش در بی کنشی تمرکز دارد.

     الف. نوآوری راهب وانگ چونگ یانگ

1. سبک همه فرقه های تائوئیسم یکسان است. راهب وانگ چونگ یانگ، مردم را متقاعد کرد که کتاب های مقدس تائوئیسم مانند بان رئو شین جینگ، دائو ده، چینگ جینگ جینگ و شیائو جینگ را بخوانند و بر آن بود که خواندن آن ها به روح انسان آرامش می بخشد. هنگامی که انجمن را در شاندونگ تأسیس می کرد، باید به نام سه فرقه نامگذاری می شد. در پاسخ به پرسش سون گونگ گفت: «کنفوسیوس دربارۀ رابطۀ بین انسان ها؛ تائوئیسم رابطۀ بین انسان و طبیعت؛ و بودیسم رابطۀ انسان و جهان صحبت می کنند. مشکلات اساسی در ماهیت فلسفی آن ها منعکس می شود؛ اما از نظر طبیعت فلسفی، مشکلات اساسی منعکس شده در نظریه های آن ها، رابطه بین تفکر و وجود است». همۀ این ها نشان می دهد که وسعت فکر او «محدود در یک دین» نیست.

     هنگامی که وانگ چونگ یانگ در مقبرۀ مردگان بود، در هر یک از چهار گوشۀ آن، یک گل سیب صحرایی چینی کاشت. وقتی از او دلیل این کار را پرسیدند، پاسخ داد: «من آموزه های همه فرقه ها را یکی می کنم». اصطلاح «یکی کردن آموزه های همه فرقه ها» به این اشاره دارد که از نظر وی، نه اینکه فرقه های مختلف کنفوسیوس، بودیسم و تائوئیسم، تحت فرقۀ چوان ژین دائو متحد شوند، بلکه آنها به دنبال یافتن زمینه های مشترک هستند، در حالی که تفاوت ها را حفظ می کنند.

2. ایدۀ «ریاضت واقعی و عمل درست»

    ایدۀ ریاضت واقعی و عمل درست را جین دائو زون شرح داد و در واقع، دستور عملی بود که وانگ چونگ یانگ و شاگردانش مطرح کرده بودند و تأکید آن بر روح تزکیۀ نفس خود راهبان تائوئیست برای جهان و تزکیۀ نفس مردم برای کمک به آنان بود.

     یک. ریاضت واقعی برای یافتن دائو واقعی

     ریاضت واقعی فرقۀ چوان ژین دائو، دارای چهار مرحله است: اول این که حرص و طمع را از بین ببرد و آرامش دل را حفظ کند؛ دوم این است که نور معنوی را از طریق ریاضت به دست بیاورد؛ سوم اینکه نفس را تنظیم و کنترل کند و چهارم این که طبیعت واقعی را همیشه روشن نگه دارد.

     از بین بردن حرص و طمع، اولین گام است و باید در فعالیت های روزانه نیز اجرا شود. پس این فرقه بر نظریۀ تزکیۀ نفس درونی و تزکیۀ نفس خارجی تأکید دارد؛ مانند پرهیز از غیبت، اغراق در یافتن و بازگویی عیب های دیگران، حسادت ورزیدن و ... .

     تنها «به دست آوردن نور معنوی از طریق ریاضت» می تواند به حقیقت برسد. این نظریه در شعری با عنوان «چین یوان زون» سرودۀ شاعر لو دونگ بین مطرح شده است. تنظیم و کنترل نفس باید بر روی ذهن خود تمرکز کند و دل را آرام نگه دارد. هنگامی که نفس آرام شد و با ذهن خود، نفس را کنترل کرد، می تواند به حقیقت رسد. پس از انجام دادن سه مرحلۀ نخستین، به ریاضت واقعی (راه خدا) و نور دائو دست می یابد.

     دو. کردار درست و خیر برای کمک به عامۀ مردم

     این فرقه، نه تنها مفهوم سنتی «ریاضت برای رسیدن به راه خدا» را کنار گذاشته است، بلکه به ایدۀ «رسیدن به راه خدا از طریق ریاضت واقعی و عمل درست» سی ما چینگ ژین (725-639) نیز باور و پای بندی ندارد و معتقد است که تنها با ریاضت واقعی و اعمال درست می توان جاودانه شد و جاودانگی «طبیعت واقعی» است. این یکی از عناصر مهم نوآوری این فرقه است.

     سه. تنظیم کردن سرچشمه ها و ریشه های خود

     اساس تائوئیسم، پنج هزار جملۀ لائوتسه است. وانگ چونگ یانگ در شعر خود «تفسیرهای راهب چی بر آثار دائو ته چینگ» معتقد است که توضیحات لائوتسه شامل قانون خلقت است؛ راز به دست آوردن عمر جاودانه را پنهان می کند. این اساس یادگیری تائوئیسم و به دست آوردن عمر جاودانه است. پس می توان دید که وانگ چونگ یانگ، به لائوتسه نسبت داده شده است.

      ب. اصلاح چئو چو جی

     چئو چو جی (1227-1148)، بر اساس تجربه و تفکر خود، مفهوم متفاوتی از وانگ چونگ یانگ را مطرح کرد. او بر اساس تجربۀ خود بر عمل واقعی تأکید کرد. در سال 1223، پس از ملاقات با چنگیزخان از مناطق غربی، از مالیات و بسیاری از امتیازات معاف شد و هنگامی که به سرزمین خود بازگشت، به پیروان خود گفت: «پس از این همه جنگ، مردم بدبخت شده اند و هیچ خانه و غذایی برای زندگی ندارد. ما باید به فکر مردم باشیم و زمان را تلف نکنیم. اولویت عمل ما این است که باید نفس خود را تزکیه و به مردم خدمت کنیم». به این ترتیب، بر اعمال نیک و خیر راهبان تأکید کرد.

چهار. دستاوردهای تحولات فرقۀ چوان ژین دائو

     الف. تشکیل یک سازمان دَن دائو و ایجاد تصویر خوبی از تائوئیست

     قبل از تأسیس چوان ژین دائو، گروه تمرکز بر ریاضت دائو، تقریباً هیچ سازمانی نداشتند و بیشتر آموزه های آنان از استاد به شاگرد منتقل می شد و تنها گروه های کوچک موقتی وجود داشتند. از زمان تأسیس وانگ چونگ یانگ، از معبدهای دائو تا ساختن معبدهایی توسط چئو چو جی، ریاضت دَن دائو در نهایت، یک سازمان بزرگ را تشکیل داد و همچنین سالن های بزرگی برای انجام مناسک دینی ساختند. این امر نه تنها یک نیروی قدرتمند را دوباره متحد می کرد، بلکه پنجره ای برای دَن دائو باز می کرد تا در جامعه گسترش یابد. در عین حال تأثیر تائوئیسم را بر نخبگان اجتماعی گسترش داد و تصویر مثبتی از تائوئیسم جدا از جادوگری را ایجاد کرد.

     ب. نجات آثار از آتش سوزی و حفظ میراث فرهنگی تائوئیسم

     خدمات فرقۀ چوان ژین دائو در نجات آثار فرهنگی از خطر آتش سوزی نیز بسیار برجسته است. در آن دوره از رنج های بزرگ، معبدهایی چوان ژین دائو، پناهگاهی برای بقای مردم و همچنین پناهگاهی معنوی برای زندگی مردم آسیب دیده شد. برخی از محققان و خواجه هایی که در جنگ های پیاپی آواره شدند، در معبدهای تائوئیست پناه گرفتند. این پناهندگان از یک سو فرهنگ تائوئیسم را تقویت کردند و از سوی دیگر، اساس قدرت فرهنگی چوان ژین دائو را استحکام بخشیدند.

پنجم. درس های عبرت و تجربه ها  از اصلاحات چوان ژین دائو

     از زمان شروع تبلیغ آموزه های فرقۀ وانگ چونگ یانگ در استان شاندونگ (1169-1167) تا ملاقات او با چنگیز خان (1220)، این فرقه به توسعۀ بی سابقه ای دست یافت؛ اما پس از آن رو به زوال گذاشت. درس هایی که از این فرقه می توان آموخت، ارزش تأمل دارد.

     الف. سازگاری با تغییر و تناسب با قلب مردم

     این فرقه محصول روندهای تاریخی است که نه تنها با توسعه و تغییرات خود تائوئیسم، بلکه با تغییرات جامعه در آن زمان سازگار شد و توانست به سرعت رشد کند. نه تنها بر میراث فرهنگی بلکه بر ریاضت واقعی و اعمال درست نوآوری در وراثت تأکید دارد. این موضوع نه تنها در میان خود تائوئیسم، بلکه در جامعه نیز محبوبیت دارد؛ بنابراین به طور گسترده ای شناخته شده است. از این رو می توان دید که ظهور و شکوفایی چوان ژین دائو، مرحله ای از تاریخ است که زمان و قلب مردم را تسخیر کرده است.

     ب. استعدادهای با فرهنگ، ستون فقرات این فرقه است.

     وانگ چونگ یانگ شروع به تبلیغ آموزه های فرقۀ خود در استان شانشی کرد؛ اما در آن زمان نفوذش محدود بود. پس از ورود به استان شاندونگ، به طور تصادفی، شش شاگرد از جمله ما دَن یانگ، تان چو دوان، لئو چو شوان، وانگ چو یی، هائو دا تونگ و چئو چو جی و سایر شاگردان با سطح فرهنگی بالا و دارای احساسات عمیق مذهبی، تعهد به کار سخت و تجربۀ اجتماعی غنی را یافت و پرورش داد. این شاگردان با موفقیت، توجه جامعه را با مهارت های درونی خود جلب کردند؛ از قدردانی محققان برخوردار شدند؛ اعتماد مردم را به دست آوردند و به ستون فقرات ترویج راه واقعی تبدیل شدند.

     پ. اگر به رهبران دولت تکیه نکنید، تائوئیسم موفق نخواهد شد.

     دائو ان، راهب ارشد سلسلۀ جین شرقی گفته است: «اگر از رهبران کشور پیروی نکنید، ایجاد قانون دشوار خواهد بود». همین امر در مورد تائوئیسم نیز صادق است چون فعالیت های تائوئیسم بدون حمایت رهبران دولت، دشوار است. در روزهای نخست، این فرقه به سرعت در میان طبقات متوسط و فرودست جامعه گسترش یافت و باعث سوء ظن در میان مقامات شد و به دستور امپراتور جین ژانگ زونگ ممنوع شد. از زمانی که راهب چنو چو جی به سرزمین داخلی چین بازگشت، تا زمانی که نوه ی چنگیزخان فرمان سوزاندن کتاب مقدس هوا هو جینگ در سال 1258 را صادر کرد، فرقۀ چوان ژین دائو وارد دورۀ اوج خود شد. بعد از آن، تحت تأثیر بحث بین اجداد بودیسم و تائوئیسم در سلسلۀ یوان، دوباره رو به زوال رفت، از این رو ما می توانیم نقش دولت در توسعه سازمان های مذهبی را ببینیم.

     ت. خطرهای پنهان را زودتر شناسایی کند و اقدامات احتیاطی را زودتر انجام دهد.

      لائوتسه گفت: "بدبختی و نعمت ها به هم وابسته هستند و یکدیگر را تغییر می دهند". در حالی که این فرقه به سرعت در حال گسترش است، از خطرهای پنهانی نیز گریز و گزیری ندارد؛ ازجمله این موارد: ۱. تغییری در سبک تاکید بر تزکیه در مراحل اولیه وجود دارد و تمایل بیش از حد به کار شایسته بر روح درونی تاثیر گذاشت؛ ۲. منابع پیروان این فرقه، ترکیبی از افراد خوب و بد است؛ ۳. تضاد منافع با معبد های بودایی پدیدار شده است؛ ۴. شاگردان این فرقه دو کتاب مقدس به نام «لائو زی هوان هو جینگ» و «هشتاد و یک تصویر لائو زی» را چاپ کردند که به احساسات بودیسم آسیب رساند. توسعه ی سریع چوان ژین دائو سوء ظن حاکمان را برانگیخت.